Trí nhớ là khả năng của não ghi lại những thông tin đã được tiếp xúc một lần hay nhiều lần. Tiếp xúc với thông tin thông qua các giác quan như sờ, nhìn, nghe, ngửi, nếm...

Y học hiện đại cho đó là nhờ vai trò của vỏ não gọi là nếp hằn trên vỏ não. Trí nhớ cũng liên quan đến chất nội tiết của tuyến yên gọi là ACTH.

Tế bào não qua quá trình sống, chỉ có chết đi mà không sinh thêm. Não chia ra các khu vực riêng, nơi chỉ huy cảm giác, nơi chỉ huy vận động, nơi chỉ huy tiếng nói, chữ viết... nơi nào bị tổn thương nơi đó bị ảnh hưởng.

Quá trình sống và làm việc bằng não nhiều, trong điều kiện căng thẳng, tế bào não vùng đó chết càng nhanh, nên người già thường quên, quên nhiều quên ít tùy người. Người già khả năng học tập giảm sút, những vấn đề phức tạp thường khó tiếp thu.

Khi tế bào vùng nhớ giảm, khi nội tiết ACTH giảm làm người đó quên, lẫn. Quên quá, lẫn quá các nhà khoa học ngày nay gọi là hội chứng Alzheimer.

Đông y mô tả trí nhớ giảm liên quan đến 2 tạng: tạng tâm và tạng thận.

- Chức năng tạng tâm là chủ thần minh, tâm chủ huyết mạch, như vậy tâm yếu huyết thiếu thần minh cũng kém.

- Thận tàng trí: Ý và trí do thận, thận khỏe trí sẽ tốt. Người cao tuổi tâm và thận thường giảm nên dễ quên, dễ lẫn, dễ dĩ hòa vi quý là vì vậy.

Để phòng và chữa bệnh giảm trí nhớ cần chú ý:

Điều kiện sinh hoạt lao động, đặc biệt là người lao động trí óc. Sinh hoạt là chỉ chế độ ăn, nghỉ, ngủ đủ, theo một thời khóa biểu. Mấy giờ ngủ, mấy giờ ăn, mấy giờ nghỉ. Ăn nên đủ đạm, đường, mỡ và muối khoáng. Nghĩa là bữa ăn có rau, có đậu, có thịt (hoặc cua hoặc cá). Chất dầu mỡ thay bằng lạc vừng, chất thịt thay bằng đậu tương. Không có giò chả, gà vịt thì thay bằng cua ốc, trai hến... ăn có giờ, ngủ có giấc giúp thành thói quen dễ ngủ và không chán ăn.

Hạn chế lao động ban đêm, hạn chế thức khuya, trời đã sinh ra ban ngày để làm đêm để nghỉ. Ta đảo đi ngày nghỉ đêm làm sẽ chóng suy giảm trí nhớ.

Trong sinh hoạt và quan hệ với đồng loại tránh được xung đột căng thẳng thì tâm đỡ hại, thận đỡ tổn thương.

Ngủ để quá giấc khó ngủ lại. Thiếu ngủ tác hại hơn thiếu ăn. Thiếu ngủ người mệt mỏi ăn uống sẽ kém. Ăn uống kém thì khí huyết thiếu làm tâm yếu - tâm yếu thì kém thông minh sáng suốt. Tâm thận tương giao, điều hòa nhau thì cơ thể khỏe ăn ngon, ngủ yên, trí nhớ tốt. Tâm thận không liên thông hỗ trợ nhau thì sinh đau đầu mất ngủ, trí nhớ giảm.

Tập thở, tự xoa bóp đầu, cổ gáy để tuần hoàn lưu thông cũng cần. Xoa xát vùng thắt lưng là giữ ấm vùng chân thận. Xoa xát 2 bàn tay, xoa xát 2 gan bàn chân cũng làm tâm thận khỏe. Mỗi ngày tự xoa bóp 1-2 lần mỗi lần 30-40 phút.

Các vị thuốc và thức ăn tốt cho tâm thận:

- Tim động vật, chim sẻ, xương tủy động vật, con ngài.

- Thận động vật, thịt rùa, cao mai rùa, ba ba.

- Đỗ trọng, ba kích, kỷ tử, đan sâm, đương quy, thục địa, quả dâu chín, nhãn, thục dung, ích trí nhân, lộc nhung, tắc kè, bìm bịp...; chu sa, thần sa.

Các vị thuốc an thần giúp ngủ sâu:

Lạc tiên lá và quả, lá vông nem, lá đùm dũm, táo nhân, thảo quyết minh, bá tử nhân, trắc bách diệp, long nhãn, đại táo, hạt sen, tâm sen...

Một số vị thuốc quý chống lão hóa (cải lão hoàn đồng) tăng khả năng sức đề kháng của cơ thể như đông trùng hạ thảo, nấm linh chi, hà thủ ô, hoàng kỳ, yến...; rau thai, lộc nhung.

Người cao tuổi - những người suy nhược, khí huyết kém nên dùng bài Thập toàn đại bổ.

Thành phần: Xuyên khung 10g, cát lâm 10g, đương quy 12g, bạch linh 8g, thục địa 12g, bạch truật 12g, bạch thược 10g, cam thảo 4g, hoàng kỳ 12g, nhục quế 8g. Sắc uống ngày 1 thang.

- Nếu cảm giác sợ lạnh, chân tay lạnh có thể dùng bài: Thục địa 16g, trạch tả 6g, hoài sơn 12g, phụ tử 8g, sơn thù 8g, nhục quế 8g, đan bì 6g, bạch linh 6g. Sắc uống ngày 1 thang.

- Nếu người hay đau mỏi xương khớp, kém ăn, kém ngủ có thể dùng bài: Xuyên khung 12g, đan sâm 16g, đương quy 12g, liên tâm 10g, thục địa 12g, táo nhân 10g, bạch thược 12g, ngưu tất 12g. Sắc uống ngày 1 thang.

- Hay đau lưng mỏi gối, ngủ kém có thể dùng bài: Độc hoạt 12g, bá tử nhân 10g, đỗ trọng 16g, thảo quyết minh 20g, hy thiêm 12g, đương quy 12g, xuyên khung 12g, thục địa 12g. Sắc uống ngày 1 thang.

Bảo vệ trí nhớ đòi hỏi nhiều biện pháp và là cả quy trình liên tục để tránh sa sút trí tuệ khi cao tuổi